Minasowicz Jan Klemens (1797–1854), malarz i grafik, pisarz. Ur. 24 XI w Warszawie w zamożnej rodzinie ormiańskiego pochodzenia; był synem kupca Augustyna i Agnieszki z Dulskich, bratem Józefa Dionizego (zob.). M. uczył się u Pijarów na Żoliborzu, następnie studiował malarstwo na Uniw. Warsz. (notowany od r. 1819, w r. 1828 jako «były uczeń»). Lata 1829–33 spędził w Paryżu, w r. 1833 był we Florencji, w r. 1834 w Neapolu, następnie do wiosny 1835 w Rzymie. Za granicą kontynuował naukę i pracował samodzielnie, m. in. wykonując na zamówienie portrety. Pisał się «członkiem Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Paryżu». Zaliczał siebie do «dobrze myślących, prawych i przywiązanych do swego Monarchy Polaków», a listopadowych powstańców nazwał «garstką niespokojnych Judaszów». Po powrocie osiadł w Warszawie i swego rodzinnego miasta już nie opuszczał. Dn. 1 VI 1835 ogłosił w prasie, że wrócił z Rzymu, następnie poinformował, że «zebrawszy niemałą ilość rzadkich w swoim zawodzie wiadomości, otworzył pracownię swoją dla publiczności, w celu rozszerzenia dobrego gustu i korzystania z uwag znawców». Podawał, że przyjmuje zamówienia na portrety (nawet pośmiertne) i kompozycje, wykonywał i gromadził kopie obrazów muzealnych, udzielał lekcji rysunków. Ze zmiennym sukcesem, ale wytrwale, uczestniczył (jedyny obok A. Kokulara) we wszystkich wielkich wystawach warszawskich w l. 1819–45; apelował więc do władz, by mu ustabilizowały sytuację, tym bardziej że naukę i podróże odbył na koszt ojca, nie obciążając tym kasy państwa. Wielokrotnie ponawiane próby uzyskania posady nauczyciela rysunku dały skutek niewielki: przelotne (w r. 1845?) zatrudnienie w szkole obwodowej na Muranowie. Więcej sukcesu miał widocznie w swych lekcjach udzielanych prywatnie, skoro Cyprian Norwid napisał o sobie: «Rudymentów sztuki uczył się on od niepospolitego polskiego artysty, a którego uważano w stolicy ojczyzny za półobłąkanego; był to arcyszeroki umysł i niemały talent, a nazwisko jego: Minasowicz».

M. malował przede wszystkim portrety: od r. 1823 do r. 1848 wykonał ich 48, m. in. własny, brata i rodziców, a także Mikołaja I w całej postaci. Ich wykaz i przerysy w szkicowniku M-a znajdującym się w zbiorach Muz. Narodowego w Warszawie (tamże olejny portret ojca z r. 1827, brata Józefa Dionizego i kilka rysunków, m.in. z r. 1812). W Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (zbiory Pawlikowskich) znajduje się portret rysunkowy Kajetana Kamieńskiego. Ponadto namalował M. sporo obrazów religijnych (częściowo kopii), np. Matkę Boską Szkaplerzną dla kościoła w Krzemienicy i Św. Franciszka dla klasztoru Bernardynów w Warszawie, wreszcie – kilka interesujących widoków wnętrz: swej pracowni paryskiej oraz kościołów Św. Jana w Warszawie, rzymskich Św. Agnieszki (do 1939 własność L. Bryndza-Nackiego w W.) i Św. Klemensa. Próbował także sił w grafice; znamy jego miedziorytowy exlibris dla Franciszka Trzcińskiego i litografowany w r. 1823 wizerunek tancerki Karoliny Bizos. M. nie stronił też od pióra: w r. 1852 wydał przekład „Śpiewów duchownych i innych poezji religijnych”, w rękopisie pozostawił obszerny tom Pism oryginalnych wierszem, zaczętych w Paryżu w początku 1833 r. Pisał także („Gaz. Pol.” 1827 nr 207) o warszawskich wystawach obrazów. W pamięci współczesnych pozostały jednak przede wszystkim dziwactwa i śmiesznostki M-a. Skąpy abnegat, a równocześnie tajemniczy hojny dobrodziej ubogich, pobożny aż do bigoterii i mistycyzmu, zbieracz-szpargalista, wykpiwany za swe występy recytatorsko-muzyczne, M. był niewątpliwie człowiekiem odbiegającym psychicznie od normy. Nie rozstawał się nigdy z odciętą i zabalsamowaną głową swej młodzieńczej miłości. Był jednak również wielostronnie uzdolniony, o znacznej kulturze i ciekawej umysłowości. Zmarł w Warszawie 3 XII 1854; pochowany został na Powązkach.

Autoportret (rys. ołówkiem, w Muz. Narod. w W., reprod. w: Gomulicki J. W., Romans, jak niżej); – Estreicher; Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach polskich na wystawie retrospektywnej…, W. 1898; Rastawiecki, Słownik malarzów; Swieykowski, Pamiętnik Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon der Künstler; Antoniewicz Bołoz J., Katalog ilustrowany Wystawy Sztuki Polskiej od roku 1764–1886, Lw. 1894; Grońska–Ochońska, Zbiory Pawlikowskich. Katalog; [Husarski W.], Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach. Katalog, W. 1918; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I; Sienkiewicz J., Realistyczny rysunek polski XIX w. Katalog wystawy, P. 1954; Spis rycin… w zbiorze Emeryka Hutten-Czapskiego, Kr. 1901 (jako Minasiewicz); Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX w. Katalog wystawy jubileuszowej. (Muz. Narod. w W.), W. 1962; – Gomulicki J. W., Nauczyciel Norwida J. K. Minasowicz, „Myśl Narod.” 1935 nr 17 s. 261–3; tenże, Romans z uciętą głową, „Stolica” 1960 nr 44 s. 14–15; Kozakiewicz S., Warszawskie wystawy sztuk pięknych w latach 1819–1845, Wr. 1952; Pudełek J., Warszawski balet romantyczny 1802–1866, Kr. 1968 ilustr. 8 (reprod. wizerunku tancerki K. Bizos); Ryszkiewicz A., Początki handlu obrazami w środowisku warszawskim, Wr. 1953; tenże, Pol’skij knižnyj znak (ekslibris) do 1900 g., w: Kniga i grafika, Moskva 1972 s. 275, 277; Sienkiewicz J., Malarstwo warszawskie I poł. XIX w. Pamiętnik wystawy, W. 1936; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski; – Faleński F. M., Wspomnienia z mojego życia, „Arch. Liter.” T. 8: 1934 s. 41; Moszoro E., Życie artystyczne w świetle prasy warszawskiej pierwszej połowy XIX wieku, Wr. 1962; Norwid C., Pisma wszystkie, W. 1973 VI, VII; – „Kur. Warsz.” 1854 nr 320, 332, 1863 nr 267; „Rozmaitości” (Lw.) 1836 nr 24 s. 193; – B. PAN w Kr.: rkp. 616 (Pisma oryginalne wierszem…); IS PAN: rkp. 1239.

Andrzej Ryszkiewicz